Czartoryjsk

Szwajcaria Nadsłuczańska

spoza Wołynia - Roztocze

Na Wołyń wracam przez Szczebrzeszyn. Piękne to okolice o każdej porze roku, ale jesienią szczególnie.

Prawda Starowieku

Odessa

Katarzyna zaprasza do stolicy Noworosji

pasaż pana Włodka

Wyreżyserować siebie – niezwykłe losy Michała Waszyńskiego

Reżyser kilkudziesięciu filmów, ekscentryk i skandalista, rekin show-biznesu, któremu karierę zawdzięczają między innymi Audrey Hepburn i Sophia Loren - przyszedł na świat w Kowlu.

Barwna biografia Michała Waszyńskiego, nasycona niewiarygodnymi zwrotami akcji, aż prosi się o ekranizację. Historia życia ekscentrycznego reżysera zafascynowała Elwirę Niewierę i Piotra Rosołowskiego, którzy w lipcu tego roku przyjechali na Wołyń, by zbierać materiały do filmu dokumentalnego, opartego na losach Waszyńskiego.

Kiedy 29 września 1904 roku, w chasydzkiej rodzinie kowala Waksa na świat przychodzi mały chłopiec, jego rodzice wróżą mu prędzej karierę miejscowego rzemieślnika, niż europejskiej sławy scenarzysty, montażysty i reżysera. Mosze Waks dorasta w Kowlu, jako chłopiec uczęszcza do miejscowego chederu, następnie do jesziwy. Tu zdobywa opinię utalentowanego, lecz krnąbrnego ucznia. Ostatecznie zostaje ze szkoły wyrzucony, po awanturze, którą wywołuje, dopytując nauczyciela o źródło pochodzenia diabłów. Biorąc pod uwagę dalsze losy Waszyńskiego, prowokatorem pozostał do końca życia.

Z Kowla Mosze Waks wyjeżdża na zawsze w wieku piętnastu lat. Odtąd, niczym kameleon będzie zmieniał tożsamość, w zależności od okoliczności. Pierwsza metamorfoza zakłada zmianę nazwiska na polskobrzmiące. Do Warszawy w 1922 roku trafia zatem nie Mosze Waks, syn handlarki drobiu, lecz Michał Waszyński, adept sztuki filmowej. Tu zaczyna się typowa historia „od zera do bohatera”, początkowo goniec i chłopiec na posyłki, stopniowo otrzymuje coraz poważniejsze zlecenia, by po kilku latach asystować najwybitniejszym twórcom kina. W 1929 sam debiutuje jako reżyser, a wkrótce zdobywa miano króla polskiego przemysłu filmowego. Tworzy filmy w tempie ekspresowym, recenzenci zarzucają im schematyzm, reżyserowi zaś amatorszczyznę, publiczność ma jednak inne zdanie. Hity takie, jak: Włóczęgi, Znachor, Jaśnie pan szofer, biją rekordy popularności. Najwybitniejszym dziełem Waszyńskiego, uznanym przez krytykę za perełkę w dorobku reżysera, jest nakręcony w 1937 roku, na podstawie dramatu Szymona An-skiego Dybuk.

Dziś Dybuk - mistyczna opowieść o miłości Chonena, ubogiego studenta Talmudu, i Lei, córki bogatego Żyda Sendera, ukazana na tle chasydzkiej obrzędowości, uważany jest za najwybitniejszy film żydowski wyprodukowany w Polsce. W filmie pobrzmiewają echa lat spędzonych w Kowlu, gdzie jako dziecko reżyser chłonął chasydzki folklor i tradycje.. Po sukcesie filmu, reżyser prowadzić będzie przewrotną grę, czasem przyznając się do swojego żydowskiego pochodzenia, innym zaś razem podając się za katolika i polskiego arystokratę.

Wojna wybucha, jak zawsze, nieoczekiwanie. Waszyńskiego zastaje we Lwowie, skąd trafia na Syberię. Po zaciągnięciu się do Armii Andersa, zostaje w 1942 szefem  Sekcji Filmowej Wojskowego Biura Propagandy i Oświaty Armii Polskiej w ZSRR.  Dokumentuje szlak bojowy II Korpusu, tworzy zapis filmowy bitwy pod Monte Cassino.

Po wojnie zostaje we Włoszech. Jest zdeklarowanym homoseksualistą, co nie przeszkadza mu ożenić się z bogatą rzymską arystokratką, hrabiną Tarantini. Podstarzała małżonka wkrótce umiera, pozostawiając Waszyńskiemu ogromny spadek. Samuel Blumenfeld, w biografii Waszyńskiego Człowiek, który chciał być księciem, sporo miejsca poświęca zamiłowaniu reżysera do luksusu. Pałac w Rzymie, biały cadillac ze złotymi klamkami, ubrania od znanych projektantów - były znakiem rozpoznawczym „księcia”. Początkowo w Rzymie, później także w Madrycie powstają kolejne produkcje, firmowane nazwiskiem Waszyńskiego. Podejmuje on wspólne projekty z najwyższej klasy reżyserami, m. in. z Orsonem Wellesem. Odkrywa dla świata filmu Audrey Hepburn, wybierając ją do głównej roli w Rzymskich Wakacjach Williama Wylera. Sofię Sicilione, wyłuskuje z tłumu statystek do Quo Vadis Mervyna LeRoya, wkrótce zyska sławę jako Sofia Loren.

Waszyński współpracuje z wieloma znanymi studiami filmowymi, w tym z Bronston Productions, stanowiącym w latach powojennych filię Hollywood w Europie. Jako bożyszcze rzymskiej arystokracji, zyskuje wkrótce przychylność Watykanu i błogosławieństwo na stworzenie wielkich produkcji kostiumowych o tematyce biblijnej.

W 1964 roku w Rzymie, nad talerzem trufli umiera na zawał serca największy mistyfikator, snob i fantasta swoich czasów. Śmierć godna księcia, za którego przez większą część życia się podawał. Czy niespokojny duch Mosze Waksa zaznał spokoju po śmierci? Czy, tak jak za życia, ucieka od prawdy o sobie, przybierając wciąż nowe maski? Może niesiony tęsknotą i wyrzutami sumienia dryfuje gdzieś nad Kowlem, którego wyparł się za życia?

kajakiem po Styrze

Luboml

kościółek Św. Trójcy - fundacja jagiellońska, zbudowany w 1412r.

dzwonnica

Buczacz

Wiśniowiec

Lina

Pięć lat studiów, dwa lata na Ukrainie i wciąż źle akcentuję niektóre ukraińskie słowa. Podobno pomaga poezja. Nadijka pokazała mi ostatnio wiersz Liny Kostenko, który trochę mi przypomina "List do ludożerców" Różewicza.

2 lata nad Styrem

jak to się stało?

"dramat, sielanka i modlitwa" - Łuck okiem Bolesława Prusa

Tegorocznym maturzystom przyszło zmierzyć się z analizą powieści-legendy. „Lalka” niezmiennie wywołuje silne emocje wśród kolejnych pokoleń uczniów polskich szkół. Jedni narzekają na anachronizm i przydługie opisy, inni zachwycają się kunsztem autora. Jedno jest pewne, pisząc „Lalkę”, Aleksander Głowacki, znany pod pseudonimem Bolesław Prus, wybudował sobie pomnik.

Warto, przy okazji maturalnego zamieszania wokół postaci pisarza przypomnieć, że z pochodzenia był on Wołyniakiem. Mało kto zdaje sobie z tego faktu sprawę, gdyż podręczniki i słowniki literackie, jako jego miejsce urodzin podają Hrubieszów. Prus kojarzy się oczywiście także z innymi miejscowościami, które opisywał w swoich utworach – Lublinem, Kielcami, Warszawą, Nałęczowem, nie koniecznie zaś, z Wołyniem. Tymczasem, przemierzając popularną trasę międzynarodową, na odcinku Kowel-Dorohusk, uważny podróżny dostrzeże w okolicach zjazdu na Luboml kierunkowskaz, wskazujący drogę do „Dębu Prusa”. W pobliskim Maszowie znajdował się niegdyś majątek, należący do rodziców pisarza – Antoniego i Apolonii Głowackich. Podobno, do późnej starości mieszkała tu także babcia pisarza – Marianna Głowacka.

Sprawę domniemanego wołyńskiego pochodzenia Bolesława Prusa postanowiła wyjaśnić redakcja czasopisma „Ziemia Wołyńska”. W szóstym numerze pisma, które ukazało się w czerwcu 1939 roku, znajdujemy szereg informacji na ten temat. Zbigniew Rewski opisuje na  łamach „Ziemi Wołyńskiej” swoją wyprawę do Maszowa i spotkanie z Emilią Werbówną, miejscową nauczycielką, która okazała się być „miejscowym duchem opiekuńczym pamięci po Aleksandrze Głowackim”. Rewskiemu udaje się ustalić miejsce, w którym do 1910 roku stał dwór Głowackich, nazywane przez mieszkańców wsi Głowatczyzną. Na miejscu nie zastał nic, prócz dwóch starych grusz, oraz trzech potężnych dębów. Jak wyjaśniła nauczycielka, dwór popadł w ruinę po tym jak „panicz” wyjechał do Warszawy, oddając majątek w arendę. 

„Ziemia Wołyńska” drukuje także tekst samej Emilii Werbówny, która powołując się na świadectwa najstarszych mieszkańców wsi, oraz podręcznik historii literatury autorstwa Króla i Nitowskiego, dowodzi, iż pisarz rzeczywiście przyszedł na świat w Maszowie. O szczerej chęci rozpropagowania wiedzy o wołyńskim pochodzeniu Prusa świadczy zakończenie artykułu, w którym autorka zauważa: cicha wioska Maszów w powiecie lubomelskim na Wołyniu powinna stanąć w rzędzie pamiątkowych i drogich miejsc nie tylko Wołyniakom, ale i całej Polsce na wzór Żelazowej Woli, Zaosia czy Zułowa.

Na początku XX wieku Bolesław Prus udał się na Wołyń w interesach. Wyjazd zaowocował esejem „Notatki Wołyńskie” opublikowanym w 1910 roku na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”. Tekst zawiera nie tylko opisy odwiedzonych miejscowości (Kowel i Łuck), ale też analizę stosunków społecznych i stanu gospodarki regionu. Poniżej kilka ciekawych spostrzeżeń o Wołyniu autorstwa Bolesława Prusa:

O narodowościowym tyglu:

Wołyń, gdzie obok przeważnej większości Małorusinów, mieszkają Żydzi, Polacy, Niemcy, Czesi i garsteczka Wielkorosyan, przypomina butelkę, do której nalałby kto merkuriuszu, wody i oliwy. Gdy płyny spokojnie leżą obok siebie - nie łączą się; gdy zaś kto potrząśnie butelkę – wywoła chaos, ale nigdy nie stworzy jednego płynu: oliwa nie stanie się wodą, ani woda merkuriuszem.

O Polakach na Wołyniu

W Łucku mieszka Polaków przeszło 1200, w powiecie prawie 24 000; jest wiec ich za mało, ażeby okolice można było nazywać polskiemi, lecz jest tylu, ze mogliby żyć wygodnie, doskonalić się i zdobywać szacunek u obcych (…) polska praca w Łuckiem stoi nie zbyt świetnie. Handlem zajmują się Żydzi, rękodziełem też Żydzi, zaś Polacy jeżeli odznaczają się to chyba w produkowaniu materiałów pokarmowych (pieczywo, wędliny) (…) W rolnictwie także nie Polacy są najlepszymi pracownikami, ale Niemcy i Czesi. 

O Łucku:

Plan Łucka, jeśli nie zawodzi mnie wyobraźnia, przypomina liść z długim i pogiętym ogonkiem. Ogonek tworzy ulica, łącząca dworzec kolejowy z miastem; zaś funkcyę liścia spełnia Stare Miasto, zbudowane na wzgórzu i oblane rzeką Styrem.  Stare Miasto, gdzie wznosi się kościół katolicki, szkoła rządowa, poczta, szczątki zamku, więzienie i grupa dworków, posiada nienajgorszy bruk, chodniki zdaje się, betonowe i wygląda dosyć czysto. Świeżego powietrza nie powinno tu braknąć, ze względu na obfitość ogrodów, przeważnie owocowych. Ten prowincjonalny wygląd nie przeszkadza Łuckowi posiadać oświetlenia elektrycznego; choć nie wiem, czy gazowe nie byłoby korzystniejsze.

Nieskończenie długą ulicą jechaliśmy do najstarszej dzielnicy Łucka. Minęliśmy most, potem trochę pod górę między dwoma rzędami sklepów, potem skręciliśmy i nagle ujrzałem obraz niecodzienny. Na prawo ogromny biały kościół, przy nim wielki plac; na lewo, gdzieś w głębi, wysoka czerwona baszta i mury zamku, w którym niegdyś Witold przyjmował Jagiełłę, cesarza Zygmunta, wielkiego księcia moskiewskiego i króla duńskiego. A nareszcie między zamkiem i placem gromada ładnych domków parterowych z ogrodami. Słowem na niewielkiej przestrzeni – dramat, sielanka i modlitwa.

Elektroniczne wydanie „Ziemi Wołyńskiej” i „Tygodnika Ilustrowanego” można znaleźć pod adresem:  

http://bczasopisma.pttk.pl/Ziemia_Wolynska_1939_07.pdf?i19s2s7

http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication/23891?tab=1

Bolesław o Wołyniu

Niedawno odbył się w Łucku pierwszy 'festywal wulycznoj jiżi', czyli jedzenia pod chmurką. Wzbudził sporo kontrowersji, że nie wypada ucztować, gdy na wschodzie trwają walki. Tymczasem, dowiedziałam się ostatnio o domniemanych wołyńskich korzeniach Bolesława Prusa. Ów popełnił niegdyś "Notatki Wołyńskie" z ktróych niżej fragment kulinarny -

maj - wszystkie odcienie zieleni

kwiecie ń

Вишня була вся в цвіту, як букет.

Крізь білий цвіт виднілось сине небо, a на траві гралось весняне сонце.

Nie tylko święty Mikołaj - kilka słów o herbie Łucka

Każdy mieszkaniec Łucka, zapytany o to, czyj wizerunek widnieje w herbie miasta, bez wahania odpowie, że jest na nim umieszczona podobizna świętego Mikołaja. Rzeczywiście, biskup Miry  patronuje stolicy Wołynia od dłuższego czasu, ale czy to jedyny znany symbol Łucka?

Aktualny herb został zatwierdzony decyzją Łuckiej Rady Miejskiej z 23 sierpnia 2007 roku. Przedstawia on, jak czytamy na stronie władz miejskich, srebrną postać świętego Mikołaja w pełnym stroju biskupim, boso, na złotym polu. W prawej dłoni święty trzyma pastorał w kształcie  krzyża, w lewej otwartą księgę.

Ten wizerunek, który dziś zdobi budynki miejscowej administracji i jest rozpoznawalny przez większość mieszkańców Łucka, jeszcze osiem lat temu wyglądał nieco inaczej. W poprzedniej wersji herbu wizerunek świętego Mikołaja umieszczono na dwubarwnej niebiesko-żółtej tarczy. Święty stoi na obłoku i ukazany jest w scenie widzenia. U stóp postaci na żółtym tle znajduje się stylizowane wyobrażenie łuckiego zamku. Biskupa spoglądającego z wysokości obłoków na Zamek Lubarta, nie do końca odpowiadającego wymogom heraldyki, uznano za oficjalny symbol miasta w 1998 roku (dec. Rady Miejskiej z 29.01.1998).

Od końcówki lat 90-tych XX wieku symboliczny patronat nad stolicą Wołynia, podobnie jak nad wieloma innymi miastami – polskimi: Chrzanowem, Rabką, Mikołajowem, słowackimi: Liptowskim Mikulaszem i Preszowem, sprawuje święty Mikołaj. Dlaczego właśnie ten święty został umieszczony w herbie Łucka?

Na decyzji zaważyły z pewnością przesłanki historyczne. Kult świętego był charakterystyczny dla Wołynia od najdawniejszych czasów. Już w 1127 roku miał powstać w podłuckim Żydyczynie monastyr świętego Mikołaja. Badający dzieje Łucka historycy odnaleźli pieczęcie miejskie z wizerunkiem świętego, pochodzące z XVI wieku. Warto podkreślić, że zostały one odnalezione w krakowskim Muzeum Czapskich, w wyniku poszukiwań dawnych wzorów łuckiego herbu, podjętych przez miejskich urzędników w latach 30-tych XX wieku. Rezultatem tych szeroko zakrojonych badań było też inne znalezisko, świadczące o tym, że Mikołaj nie miał bynajmniej wyłączności na patronowanie stolicy Wołynia. Otóż, jak dowiadujemy się z artykułu Tadeusza Świszczowskiego, zamieszczonego w „Ziemi Wołyńskiej” (nr 1, styczeń 1939), niejaki mgr Michniewicz odnaleźć miał we lwowskich archiwach szesnastowieczną  łucką pieczęć ławniczą, przedstawiającą anioła z krzyżem w dłoni. Dalsze badania doprowadziły naukowców do wniosku, że mają do czynienia z wizerunkiem Archanioła Michała, który najprawdopodobniej figurował na pieczęciach ławniczych i wójtowskich, podczas gdy Mikołaj zdobił pieczęcie miejskie.

Okres rosyjskiego panowania na Wołyniu przyniósł kolejne ciekawe zmiany w miejskiej heraldyce. Anatol Dublański pisze, komentując artykuł Świszczowskiego, iż w rosyjskim dzienniku urzędowym z 1911 roku przedstawione zostały herby miast wołyńskich. Wśród nich jako symbol Łucka figuruje tarcza, na dole której widnieje rysunek murowanej wieży, ze stojącym na niej rycerzem średniowiecznym. Rycerz w prawej ręce trzyma miecz pochylony do murów, w lewej, podniesionej do góry – krzyż.

 tylko taką paskudną wersję znalazłam w internetach

Trzy postaci męskie – św. Mikołaj, Michał Archanioł i bezimienny rycerz nie wyczerpują jednak skomplikowanego tematu łuckiej heraldyki. W rezultacie starań ówczesnej Rady Miejskiej, 12 kwietnia 1907 r. gubernator wołyński zatwierdzić miał bowiem herb Łucka, przedstawiający kobietę płynącą w łodzi, na tle dwóch wież zamkowych nierównej wysokości i szerokości. W wyprostowanych rękach trzyma ona wieńce, na głowie ma koronę. Etymologię tego enigmatycznego symbolu szczegółowo omawia w swym opracowaniu Świszczowski:

Nikt dotychczas nie wyjaśnia powodu, z jakiego umieszczono wieńce w rękach postaci stojącej na łodzi. Tłumaczenie takie pojawia się jednak w związku z istniejącym do dnia dzisiejszego zwyczajem kościelnym w katedrze łuckiej. Oto w pierwszą niedzielę lipca odprawiane jest w katedrze nabożeństwo ku czci męczennika-rycerza św. Recesa. Relikwie świętego przywiózł do Łucka z Rzymu ówczesny biskup Grochowski, dla uproszenia Boga uchylenia klęski „morowego powietrza”, jaka dziesiątkowała ludność miasta. W związku z nabożeństwem kapłan rozdaje dziewczętom małe zielone wianuszki na pamiątkę dnia przywiezienia relikwii i ustania moru w Łucku.

W 1938 roku symbolika miejska po raz kolejny stała się powodem burzliwej dyskusji wśród łuckich radnych i całej miejskiej społeczności. Ostatecznie Rada zwróciła się do MSW o zatwierdzenie jako herbu Łucka wizerunku kobiety w łodzi. Decyzja ta spotkała się z ostrą krytyką niektórych środowisk, o czym świadczyć może ironiczny w tonie artykuł „Rady dla Rady” zamieszczony w „Głosie Wołynia”. Autor sugeruje w nim radnym: załatwić ostatecznie sprawę herbu miejskiego Łucka i wydać odpowiedni komunikat, gdyż według ostatnich wersji herb ten przedstawia dziewicę w łodzi z podniesionymi rękami, przy czym nie wiadomo dokładnie, z jakiego powodu ma ona podniesione ręce (…). Pierwszą więc rzeczą byłoby opuszczenie jej rąk, bo nie przystoi mieć w herbie tak lękliwej niewiasty.

Сo ciekawe, postać panny z dwoma wiankami w rękach występuje we współczesnym herbie Torczyna, którego mieszkańcy najwyraźniej nie przejmują się bojaźliwością swej patronki.

Powyższa wycieczka wgłąb dziejów Łucka udowadnia, że za plecami świętego Mikołaja stoi cały korowód interesujących postaci, które w różnych okresach historii patronowały jego mieszkańcom, warto chronić je od mroków niepamięci.

Międzyrzecz Ostrogski

Tutejszy klasztor mieli założyć mnisi z Ławry Peczerskiej jeszcze w XI wieku.